De stadsdijken in Zwolle deugen niet meer. Althans, niet voor de (verre) toekomst. Om Zwollenaren ook in 2050 veilig te laten wonen, wordt vanaf volgend jaar 7,5 kilometer aan dijken verbouwd. Een monsterklus van meer dan 100 miljoen euro, waarvoor het definitief ontwerp nu klaar is.
Het heeft even mogen duren. Ruim vijf jaar geleden meldde het waterschap dat in Zwolle een flinke dijkversterking nodig is langs het Zwolle-IJsselkanaal en het Zwarte Water. De dijken zijn oud en in de toekomst niet opgewassen tegen hogere waterstanden die verwacht worden in verband met klimaatverandering. De voorbije jaren heeft het waterschap Drents Overijsselse Delta in kaart gebracht hoe in totaal 7,5 kilometer dijk op de schop moet. Nu is het plan klaar.
– De plek waar het Zwolle-IJsselkanaal en het Zwarte Water samenkomen. De dijken bij deze wateren worden verbeterd. © Frans Paalman
De belangrijkste veranderingen vinden plaats ín de dijken. Denk aan het plaatsen van damwanden en het aanbrengen van nieuwe, dikkere kleilagen. Maar bovengronds merken Zwollenaren vanaf medio 2022, wanneer de klus start, ook wel degelijk de gevolgen. In de eerste plaats tijdens de werkzaamheden, waarbij grond zo veel mogelijk via het water aan- en afgevoerd wordt. Wanneer eind 2024 de graafmachines verdwenen zijn, heeft de stad er een enigszins ander landschap voor teruggekregen, waarin ook nog eens meer te beleven valt.
– De dijken die in Zwolle versterkt worden. © de Stentor
Langs bedrijventerrein Voorst krijgt het Zwolle-IJsselkanaal nieuwe damwanden en bij de afmeerplaats van rederij Celjo worden zitplekken aan het water gemaakt. Vanaf de Spooldersluis wordt de dijk aangepast en tevens zo aangelegd dat er in de toekomst een fietspad op kan komen.
Illustratie 1. Langs het Zwolle-IJsselkanaal komt meer groen en plek om te zitten. In de bocht wordt de Russenweg 1 meter verhoogd. De stippellijn is de hoogte van de huidige dijk. © Waterschap Drents Overijsselse Delta
De andere ingrepen vinden plaats langs het Zwarte Water. In het oog springt de metamorfose vanaf de Pannekoekendijk richting de A28. De dijk wordt breder, hoger en krijgt een nieuw wandelpad: de Zwartewaterboulevard. Iets verderop ter hoogte van indoor skicentrum Leenman en het Deltion College verschuift de dijk, die daar een halve meter de lucht in gaat, een stukje landinwaarts.
– Illustratie 2. De dijk ter hoogte van Leenman (links) en het Deltion College in Holtenbroek wordt verlegd en verhoogd. Ook wordt een damwand geplaatst. © Waterschap Drents Overijsselse Delta
– Illustratie 3. Dijkversterking nabij de keersluis aan de Pannekoekendijk. Hier wordt een nieuw wandelpad aangelegd, de Zwartewaterboulevard. De stippellijn is de hoogte van de huidige dijk en de twee pilaren zijn damwanden. © Waterschap Drents Overijsselse Delta
Het ‘spannendste’ deel bevindt zich nabij wijkboerderijk Klooienberg in Holtenbroek. Omwonenden reageerden in 2017 verbolgen toen de plannen van het waterschap opdoken om de dijk met pakweg een meter te verhogen. Daarop is – met ondersteuning van welzijnsorganisatie Travers – veel gesproken met bewoners, waarna in overleg de plannen aangepast zijn. De waterkering wordt ‘slechts’ 40 tot 50 centimeter verhoogd, er komen zitplekken, een dijkglijbaan en – als de gemeente Zwolle instemt – een buitendijks wandelpad. Door het plaatsen van een damwand in de dijk kunnen zes monumentale eiken blijven staan.
Illustratie 4 (1). Bij wijkboerderij Klooienberg gaat de dijk 40 tot 50 centimeter de lucht in. Ook komt er waarschijnlijk een nieuw wandelpad buitendijks. © Waterschap Drents Overijsselse Delta
Dat geldt niet voor alle bomen. In totaal worden 203 exemplaren geruimd om plek te maken voor de dijkverbeteringen. Ze moeten weg omdat ze de stabiliteit van de dijk in gevaar brengen, ziek of aan het eind van hun levensduur zijn of beheer van en werkzaamheden aan de waterkering in de weg staan. Het waterschap moet elders aan de dijk of in de wijk nieuwe bomen planten ter compensatie. Voor tachtig exemplaren wordt nog een plek gezocht.
Het laatste deelgebied bevindt zich ten noorden van de stad, nabij het Westerveldse Bos. Daar gaat de dijk zo’n 20 centimeter omhoog en het wandel- en fietspad wordt verbreed.
Illustratie 5. In het noordelijkste deel wordt de dijk iets verhoogd en verbreed. © Waterschap Drents Overijsselse Delta
,,Hiermee is het definitief ontwerp gereed, absoluut een mijlpaal’’, zegt waterschapsbestuurder Breun Breunissen. Hij spreekt van een heel bijzonder project, omdat zowel op een bedrijventerrein, langs een woonwijk als bij een natuurgebied gewerkt gaat worden.
– Breun Breunissen, dagelijks bestuurder van het waterschap Drents Overijsselse Delta. © Paul Nolens
Het waterschap werkt voor deze operatie samen met vijf marktpartijen: Dura Vermeer, Ploegam, Tauw, Fugro en H+N+S+. De exacte kosten worden begin volgend jaar bekend. De laatste ramingen gingen uit van 110 miljoen euro, maar door prijsstijgingen van bijvoorbeeld staal wordt dat vrijwel zeker (veel) meer.
– De dijk aan de rand van Holtenbroek. © Frans Paalman
Wonen buiten de vernieuwde dijk
Terwijl het waterschap er alles aan doet de dijken veilig te houden, zodat het achterland niet overstroomt, liggen er plannen om bij het Zwarte Water buitendijks een compleet nieuwe buurt uit de grond te stampen. Het voornemen van projectontwikkelaars Bemog en BPD is omstreden. Er klinkt kritiek vanuit Holtenbroekers en lokale politici twijfelen eraan of het verstandig is buitendijks te bouwen.
Terwijl het waterschap de dijk tegenover de James Lastflat verhoogt en versterkt – en daar binnendijks een soort sportveldje aanlegt -, staat pal aan de andere kant van de waterkering een nieuwe woontoren ingetekend op de plek van de jachthaven. Is dat niet vreemd?
‘Wij gaan er niet over’
,,Het formele antwoord is: wij gaan er niet over, de gemeente gaat over ruimtelijke ordening’’, reageert Anne-Krijn Piersma, adviseur bij het waterschap Drents Overijsselse Delta. ,,Ik weet dat het waterschap gevraagd is een standpunt erover in te nemen. Dat volgt nog. In zijn algemeenheid kan ik zeggen dat wij vinden dat het geen impact op de dijk mag hebben en dat waterveiligheid altijd leidend moet zijn.’’
Volgens Piersma was het geen optie te wachten met de dijkversterking tot de plannen voor de woningbouw groen licht hebben gekregen. ,,Daar zitten voor ons te veel onzekerheden aan en wij moeten door.’’
Illustratie 4 (2). De dijk bij de huidige jachthaven waar een nieuwe woonbuurt gepland staat. © Waterschap Drents Overijsselse Delta
Onderdeel van landelijke operatie
De grootscheepse dijkversterking in Zwolle maakt deel uit van het landelijke Hoogwaterbeschermingsprogramma, de grootste dijkversterkingsoperatie sinds de Deltawerken. In Nederland worden de komende drie decennia 500 sluizen en gemalen en 1500 kilometer aan dijken onder handen genomen. Ook de werkzaamheden aan de IJsseldijk tussen Olst en Zwolle vallen binnen dit programma.
De 7,5 kilometer aan Zwolse stadsdijken zijn in 2017 afgekeurd op basis van de nieuwe veiligheidsnormen die samenhangen met het programma dat ervoor moet zorgen dat Nederland in 2050 bestand is tegen hoogwater. Dit betekent niet dat inwoners zich tot het moment dat de dijk verhoogd is zorgen moeten maken om overstromingsgevaar, verzekert omgevingsmanager Edgar de Bruijn van het waterschap.